İhracatta Sevk İrsaliyesinin Önemi?

Sevk İrsaliyesi Nedir? sorusuna cevap ile başlayalım; Sevk irsaliyesi, Vergi Usul Kanunu (VUK) kapsamında düzenlenmesi zorunlu olan ticari belgelerden biridir. İhracatta sevk irsaliyesi, yurt dışına gönderilecek malların taşınması sırasında düzenlenen ve sevkiyatı belgeleyen resmi bir evraktır. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) kapsamında düzenlenmesi zorunlu belgeler arasında yer alan sevk irsaliyesi ve taşıma irsaliyesi, benzer bilgiler içermeleri ve genellikle birlikte kullanılmaları sebebiyle, zaman zaman birbirlerinin yerine geçebilecekleri yönünde yanlış bir algı oluşturmaktadır. Ancak, bu iki belgenin işlevleri ve kullanım amaçları farklı olup, her biri ayrı düzenlenmek zorundadır.

Ticari mal sahipleri tarafından mallarının sevki sırasında düzenlenmesi gereken sevk irsaliyesi, VUK’un 230. maddesinde belirtilmiştir ve temel amacı, mal sahiplerinin gelirlerini denetim altında tutmaktır. Sevk irsaliyesi, belirli istisnai durumlar haricinde, her sevkiyat işleminde düzenlenmek zorundadır. Bu belgenin temel işlevi, ekonomik sistem içerisinde malların miktar itibarıyla hareketini izlemek ve kayıt dışılığı önlemektir. Fatura, malın tesliminden sonra düzenlenebildiği veya aynı mükellefin birden fazla işyeri arasında mal sevki yapılabildiği için, sevk irsaliyesi malların belgesiz dolaşımını engelleyen kritik bir unsurdur.

Öte yandan, VUK’un 240. maddesinde düzenlenen taşıma irsaliyesi ise mal sahiplerinden çok, taşımacılık işiyle uğraşan kişilerin gelirlerini kontrol etmek amacıyla hazırlanır. Eğer sevk irsaliyesine tabi malların taşınması, mal sahibi haricinde profesyonel nakliyeciler tarafından gerçekleştiriliyorsa, bu nakliyeciler ayrıca taşıma irsaliyesi düzenlemek zorundadır. Bu belge, taşınan malın izlenmesinden çok, nakliye hizmeti sunan kişilerin faaliyetlerini denetlemeye yöneliktir. Ancak, kendi aracında kendi mallarını taşıyan kişiler için taşıma irsaliyesi düzenleme zorunluluğu bulunmamaktadır.

Sevk ve taşıma irsaliyelerinin içerdiği bilgilerin örtüşmesi, uygulamada bazı karışıklıklara sebep olmaktadır. Özellikle taşıma irsaliyesinin, sevk irsaliyesinde bulunması gereken temel bilgileri de içermesi, bazı mükelleflerde "taşıma irsaliyesinin tek başına yeterli olduğu" yönünde yanlış bir algı yaratmaktadır. Ancak, bu yanılgıya kapılan mükellefler, yol denetimlerinde sevk irsaliyesi ibraz edemediklerinde, Vergi Usul Kanunu’nun 127. maddesi uyarınca cezai yaptırımlarla karşılaşabilir ve mallarına el konulabilir.

Vergi Usul Kanunu'nun 230. ve 231. maddelerine göre, sevk irsaliyesinde yer alması gereken bilgiler şunlardır:

Düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası,
Satıcı veya malı sevk edenin adı, ticaret unvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası,
Alıcının adı, ticaret unvanı, adresi ve varsa vergi bilgileri,
Malın cinsi ve miktarı.

Öte yandan, VUK 240. ve 209. maddelerine göre taşıma irsaliyesinde bulunması gereken bilgiler aşağıdaki gibidir:

Düzenleyenin adı, ticaret unvanı ve vergi dairesi,
Taşınacak malın teslim alındığı tarih,
Malın cinsi veya ambalaj türü,
Malın kimin tarafından tevdi edildiği,
Malın varış noktası ve alıcısı,
Alınan taşıma ücreti,
Taşıma aracının plaka numarası,
Sürücünün adı ve soyadı.

Yukarıdaki bilgilere bakıldığında, taşıma irsaliyesinin sevk irsaliyesinde bulunan bazı unsurları da içermesi nedeniyle, bazı mükellefler sevk irsaliyesinin gereksiz olduğu düşüncesine kapılabilmektedir. Ancak, bu yanlış bir yaklaşımdır ve denetimler sırasında mükellefler açısından ciddi cezai sonuçlar doğurabilir. Örneğin, taşıma işlemi sırasında sevk irsaliyesinin araçta bulundurulmaması, Vergi Usul Kanunu’nun 353. maddesi gereği hem mal sahibi hem de taşıma işlemini gerçekleştiren kişi için özel usulsüzlük cezalarına sebep olabilir.

Sonuç olarak, ticari mal nakli gerçekleştiren tüm mükelleflerin, nakliye sürecinde sevk irsaliyesini düzenlemeleri gerektiğini unutmamaları önemlidir. Taşıma irsaliyesinin varlığı, sevk irsaliyesi düzenleme yükümlülüğünü ortadan kaldırmamaktadır. Bu nedenle, yol denetimlerinde cezai yaptırımlarla karşılaşmamak adına her iki belgenin de eksiksiz ve doğru bir şekilde bulundurulması gerekmektedir.

Sevk irsaliyesi olmayan ihracat tırımızı güvenlik kuvvetleri (polis,jandarma) durdurursa başımıza neler gelebilir?

Sevk irsaliyesi olmadan bir ihracat tırının polis veya jandarma tarafından çevrilmesi durumunda aşağıdaki yaptırımlar ve süreçler söz konusu olabilir:

1. Evrak Eksikliği Nedeniyle Cezai İşlem

Vergi Usul Kanunu’na (VUK) göre, sevk irsaliyesi olmadan mal taşınması, belgesiz mal sevkiyatı olarak kabul edilir.
VUK 353. maddesi uyarınca, her bir belge için özel usulsüzlük cezası kesilebilir.
Eğer sevk irsaliyesi düzenlenmemişse veya araçta bulunmuyorsa, firma ve şoför cezai yaptırıma maruz kalabilir.

2. Malların Geçici Olarak Durdurulması veya Gecikmesi

Sevk irsaliyesi olmadığı için taşımanın yasal durumu belirsiz hale gelir. Polis, araçtaki malların kaynağını ve alıcısını doğrulamak için tırı geçici olarak durdurabilir.
Gümrük çıkışı onaylanmamışsa, araç gümrüğe yönlendirilerek belgenin tamamlanması istenebilir.

3. Kaçakçılık Şüphesi ve Gümrük Mevzuatı Açısından İnceleme

Eğer ihracat yükü, Gümrük İdaresi tarafından mühürlenmiş ancak sevk irsaliyesi eksikse, bu durum ihmal olarak değerlendirilir ve ek süre tanınabilir.
Ancak, gümrük çıkışı onaylanmış olmayan veya kaçakçılık şüphesi uyandıran bir sevkiyat varsa, Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu kapsamında daha ağır yaptırımlar gündeme gelebilir.
Gümrük Kanunu'na göre (Madde 241) eksik veya yanlış belge ile işlem yapmak idari para cezası ve eşyanın gümrüklenmiş değerinin 1/10'u kadar ek ceza ile sonuçlanabilir.

4. Çözüm Süreci

Eğer sevk irsaliyesi unutulmuş ancak sistemde kayıtlıysa, firma yetkilisi belgeyi hızla e-posta veya faks yoluyla ileterek durumu düzeltebilir.
Eğer sevk irsaliyesi hiç düzenlenmemişse, polis veya jandarma firmaya belgeyi düzenleme fırsatı verebilir veya aracı en yakın gümrüğe yönlendirebilir.
Tekrar eden ihlallerde firmanın ticari siciline olumsuz kayıt düşülebilir ve ağır cezalar uygulanabilir.

Sonuç:

Sevk irsaliyesi olmadan ihracat tırı çevrildiğinde:

Özel usulsüzlük cezası kesilebilir,
Araç geçici olarak alıkonulabilir,
Gümrük sürecine zarar verebilecek gecikmeler yaşanabilir,
Kaçakçılık şüphesi doğarsa daha ağır cezalar gündeme gelebilir.

Bu nedenle, ihracat taşımalarında sevk irsaliyesi bulundurmak zorunludur ve eksikliğinin ciddi maliyetlere ve gecikmelere yol açabileceği unutulmamalıdır.