Gümrükte ve Dış Ticarette: Serbest Bölge Nedir?

SERBEST BÖLGE NEDİR?

Gümrükte serbest bölge, bir ülkenin sınırları içinde yer alan ve gümrük işlemlerinin bir kısmının ya da tamamının geçerli olmadığı özel bir ticaret alanı olan geçen bölgeye yapılan tanımdır. Bu bölgeler genellikle limanlar, havaalanları veya serbest ticaret bölgeleri gibi belirli alanlarda kurulur. Bu bölgelerin kurulma amacının, ekonomik gelişmeyi teşvik etmek, dış ticareti kolaylaştırmak ve yabancı yatırımları çekmek olduğunu söyleyebiliriz. Ülkemizdeki Serbest Bölge modeli temel olarak ihracata dayalı yatırımı ve üretimi teşvik etmek doğrultusunda yapılandırılmıştır. Doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek temel amaçları diyebiliriz.

Serbest bölgeler, ticaretin kolaylaştırılması ve ekonomik büyümenin teşvik edilmesi açısından önemlidir. Gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi ve vergi avantajları gibi teşviklerle, serbest bölgeler genellikle yatırımcılar ve işletmeler için çekici bir hal alırlar.

Serbest bölgelerin en büyük avantajları olarak, dış ticaretin teşvik edilmesi ve uluslararası rekabet gücünün artırılmasını belirtebiliriz. Bu bölgelerde, gümrük vergileri, vergi ve diğer ticaret kısıtlamaları genellikle kaldırılır veya azaltılır, bu da ithalat ve ihracat işlemlerini kolaylaştırır. Ayrıca, gümrükte serbest bölgeler, yabancı yatırımcıların ülkeye girmesini ve yerel ekonomiye katkıda bulunmasını teşvik etmiş olur.

Uluslararası Ticaret Hukuku ve Gümrük Mevzuatı gibi kaynaklar, serbest bölgelerin ticaretin kolaylaştırılması, rekabetin artırılması ve ekonomik büyümenin teşvik edilmesi açısından önem arz eden bir yapıdadır.

Türkiye'de gümrükte serbest bölgelerle ilgili olarak 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu ve Serbest Bölgeler Yönetmeliği gibi mevzuatlar bulunmaktadır. Bu kanunlar ve yönetmelikler, serbest bölgelerin kurulması, işleyişi, yönetimi ve denetimiyle ilgili detaylı düzenlemeler içerir.

TÜRKİYE'DE KAÇ TANE SERBEST BÖLGE VAR

Türkiye' de 2024 yılı Nisan ayı itibari ile 19 adet serbest bölge bulunmaktadır. Akdeniz kıyısında Mersin, Antalya ve Adana-Yumurtalık Serbest Bölgeleri; Ege Bölgesinde Ege (İzmir), Denizli, İzmir ve Batı Anadolu Serbest Bölgeleri; Marmara Bölgesinde İstanbul İhtisas, İstanbul Endüstri ve Ticaret, İstanbul Trakya, Avrupa, Kocaeli, Tübitak-Mam Teknoloji ve Bursa Serbest Bölgeleri; Karadeniz kıyısında Trabzon, Rize ve Samsun Serbest Bölgeleri; Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Gaziantep Serbest Bölgesi; İç Anadolu Bölgesinde Kayseri Serbest Bölgesi faaliyet göstermektedir.

SERBEST BÖLGELERİN KURULUŞ AMAÇLARI NELERDİR?

3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 1. maddesinde, bölgelerinin kuruluş ve işletilme amaçları aşağıdaki gibi ifade edilmiştir:

– İhracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek

– Doğrudan yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak

– İşletmeleri ihracata yönlendirmek

– Uluslararası ticareti geliştirmek

SERBEST BÖLGELERİN İŞLEYİŞİ NASILDIR?

Serbest Bölgelerin işleyişi yapılan anlaşma doğrultusunda Avrupa Birliği'ne tam üyeliğin gerçekleşeceği tarihe kadar; gümrük rejimleri açısından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında, menşe hükümlerinin uygulanması bakımından ise Türkiye Gümrük Bölgesi içinde sayılmaktadır. Bunun sonucu olarak Türkiye'den serbest bölgelere sevk edilen mallar ihracat rejimine, serbest bölgelerden Türkiye'ye sevk edilen mallar ise serbest dolaşıma giriş rejimine tabi olup, bu durumun bir sonucu olarak serbest bölge kullanıcıları yurtdışından gümrük vergisiz, Türkiye'den ise KDV'siz mal ve hizmet satın alabilmektedirler.

SERBEST BÖLGEDE KULLANICILAR VE FAALİYET ESASLARI NELERDİR?

Faaliyet ruhsatı alan ve bölgede belli bir işyeri bulunan gerçek veya tüzel kişilere kullanıcı adı verilmektedir. Serbest bölgelerde yatırımcı veya kiracı olmak üzere iki tür kullanıcı statüsü bulunmaktadır. Yatırımcı kullanıcıların tanımı bir serbest bölgede kendi üstyapısını inşa ederek veya var olan bir üstyapıyı devralarak faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler şeklindedir. Bu statüdeki kullanıcılara, üretim konulu faaliyetlerde 45 yıl, diğer faaliyetlerde ise 30 yıl süreli olarak faaliyet ruhsatı düzenlenir.

Serbest bölgede yer alan diğer kullanıcılar ise Kiracı statüsündeki kullanıcılardır. Kiracı kullanıcılar bir serbest bölgede BKİ (Bölge kurucusu ve işleticisi) şirketten veya işyeri Kiralama ruhsatı bulunan diğer kullanıcılardan kapalı ofis yada üretim alanı kiralaması yapan gerçek veya tüzel kişilerdir. Kiracı statüsündeki kullanıcılara, üretim konulu faaliyetlerde 20 yıl, diğer faaliyetlerde ise 15 yıl süreli olarak faaliyet ruhsatı düzenlenir.

SERBEST BÖLGELERDE NASIL ŞİRKET KURULUR?

Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği Mevzuatına göre; Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü tarafından uygun görülen yerli yada yabancı gerçek veya tüzel kişiler serbest bölgelerde faaliyette bulunabilir. Faaliyet ruhsatı başvurusu için; Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formu ve ekleri ile birlikte faaliyet gösterilmek istenen Serbest Bölge Müdürlüğü’ne başvuruda bulunulabilir. Başvuru Genel Müdürlük tarafından üretim ve ihracat odaklılık, teknoloji düzeyi, yatırım ve ihracat taahhütleri, istihdam, serbest bölge amaçlarına ve serbest bölgedeki kümelenmeye uyumluluk gibi çeşitli yönlerden değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Serbest Bölgelerde üretim, alım-satım, depo işletmeciliği, montaj demontaj, basit işlem ve elleçleme, işyeri kiralama, bakım-onarım, bankacılık ve Genel Müdürlük tarafından uygun görülecek diğer faaliyet konularında faaliyet ruhsatı düzenlenebilir.

SERBEST BÖLGE FAALİYET RUHSATI NASIL ALINIR?

1. MÜRACAT FORMU DOLDURULUR: İlk olarak www.ticaret.gov.tr internet adresinden, Serbest Bölge Müdürlüğünden veya Bölge İşleticisi/Kurucu ve İşleticisi Şirketten Alınan Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formu doldurulur.

2. MÜRACAT ÜCRETİ YATIRILIR: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının ilgili hesaplarına Müracaat Ücreti ( 5.000 ABD Doları veya TL Karşılığı) yatırılır.

3. EVRAKLAR VE DİLEKÇE İLE BAŞVURU YAPILIR: Müracaat dosyası (Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formu, ekleri ve fotokopileri) ve Müracaat Ücretinin yatırıldığını gösteren dekontun aslı ile birlikte Bölge Müdürlüğüne bir dilekçe ile başvurulur.

4. BAŞVURU AŞAMASI: Başvuru olumlu sonuçlanırsa Genel Müdürlük tarafından değerlendirilir ve işleme alınır. Başvuru olumsuz sonuçlanırsa yatırılan müracat ücreti iade edilir.

5. KİRA SÖZLEŞMESİ AŞAMASI: Serbest Bölge Kurucu ve İşletici/İşletici Şirket ile ya da bölgede iş yeri kiralama konusunda Faaliyet Ruhsatı sahibi kullanıcılarla 30 gün içinde kira sözleşmesi akdedilir.

6. KİRA SÖZLEŞMESİ: Kira sözleşmesi ile birlikte Bölge Müdürlüğüne müracaat edilir.

7. ONAY AŞAMASI: Genel Müdürlük tarafından Faaliyet Ruhsatı düzenlenerek Bölge Müdürlüğüne gönderilir.

SERBEST BÖLGELERDE GERÇEKLEŞTİRİLEN TİCARET YAPISI NASILDIR?

Serbest Bölgelerde gerçekleştirilen ticaret 4 yönlü bir yapıdadır.

Bunlar; Bölgeden yurtdışına, yurtdışından bölgeye, bölgeden Türkiye’ye ve Türkiye’den bölgeye şeklindedir. Serbest bölgelerde yer alan kullanıcılar, bulunduğu bölge içindeki veya diğer serbest bölgelerdeki farklı kullanıcılarla da ticari işlem yapabilir. Serbest bölgelerdeki her türlü mal hareketi Serbest Bölge İşlem Formu ile Serbest Bölgeler Bilgisayar Uygulama Programı (SBBUP) vasıtasıyla izlenmekte ve kayıt altında tutulmaktadır.

SERBEST BÖLGELERDE YASAK STATÜSÜNDEKİ MALLAR NELERDİR?

Ateşli silahlar ve bunların mühimmatının (bölgede üretim veya ar-ge faaliyetlerine kullanılacak mühimmatlar hariç), radyoaktif maddelerin, tehlikeli ve zehirli atıklar dahil tüm atıklar ile Bakanlıkça belirlenen diğer malların serbest bölgelere getirilmesi yasaktır. Parlayıcı, patlayıcı, yanıcı, yanmayı artırıcı veya bir arada bulunduğu mallar için tehlikeli olan maddeler özel düzenek veya yapıların bulunması şartıyla bölgelere getirilebilir. Ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler kapsamında izlenmekte olan ürünlerin üretimi ve transferleri ilgili kamu kurumlarının onayına ve denetimine tabidir.

SERBEST BÖLGELERİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI

Firmalar için serbest bölgelerin avantaj ve dezavantajlarını incelemeye kalktığımızda aşağıda maddelendirdiğim başlıklar ile karşılaşırız.

Avantajları:

1. Ticaretin Kolaylaştırılması: Serbest bölgeler, gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi ve vergi avantajları gibi teşviklerle ticaretin kolaylaştırılmasını sağlar. Bu durum, ihracat ve ithalat işlemlerinin hızlanmasına ve maliyetlerin azaltılmasına olanak tanır.

2. Yatırımların Teşviki: Serbest bölgeler, yatırımcılara vergi indirimleri, vergi muafiyeti ve diğer teşvikler sunarak yatırımların çekilmesini teşvik eder. Bu durum, bölgeye yapılan yatırımların artmasına ve ekonomik büyümenin desteklenmesine katkıda bulunur.

3. İstihdam Olanakları: Serbest bölgeler, yerel işgücüne yeni istihdam olanakları sağlar. Yatırımların artmasıyla birlikte, bölgedeki işletmelerde çalışacak işçi ve uzmanlara ihtiyaç duyulur, bu da istihdamı artırır.

4. Teknoloji Transferi: Yabancı yatırımcılar ve işletmeler, serbest bölgelerde faaliyet göstererek yerel pazarlara yeni teknolojileri ve iş uygulamalarını getirir. Bu durum, yerel endüstrilerin gelişimine ve rekabet gücünün artmasına katkıda bulunabilir.
   

Dezavantajları:

1. Yerel Ekonomiye Etkiler: Serbest bölgeler, bazı durumlarda yerel ekonomiyi olumsuz etkileyebilirler. Özellikle, serbest bölgelerdeki işletmelerin yerel işletmelere rekabet etmesi veya yerel pazarı olumsuz etkilemesi durumunda ekonomik dengesizlikler yaşanabilir.

2. Sosyal ve Çevresel Etkiler: Serbest bölgeler, çevresel düzenlemelere daha az bağlı olabilir ve çevresel etkileri göz ardı edebilir. Ayrıca, bölgedeki işletmelerin çalışma koşulları ve sosyal haklar konusunda standartlara uyum sağlanması gerekliliği de önemli bir konudur.

3. Tekelleşme Riski: Bazı durumlarda, serbest bölgelerde faaliyet gösteren büyük şirketlerin, rekabeti sınırlayıcı uygulamalara veya piyasaları kontrol etmeye yönelik faaliyetlere girişme riski bulunabilir. Bu durum, rekabetin azalmasına ve küçük işletmelerin pazardan dışlanmasına neden olabilir.

SERBEST BÖLGELERİN EKONOMİK AVANTAJLARI

1) Yüzde 100 kurumlar vergisi istisnası

Serbest Bölgede üretim yapan firmalar, Türkiye’de dönem sonunda ödemekle mükellef oldukları Kurumlar Vergisi’nden istisna tutuluyor.

2) Yüzde 100 gelir vergisi istisnası

Gerçek ve tüzel kişilerin serbest bölgelerde gerçekleştirdikleri üretim faaliyetleri sonucu elde ettikleri kazanç ve iratlardan Gelir Vergisi de alınmıyor.

3) Muhtasar ödemesi muafiyeti

Üretiminin yüzde 85’ini ihraç eden kullanıcılar personel için gelir vergisi ödenmediğinden yüzde 25-40 oranında ucuz işçilik sağlanıyor.

4) KDV muafiyeti

Türkiye’den serbest bölgeye yapılan mal ve hizmet satışı katma değer vergisinden muaftır.

5) Serbest kar transferi

Serbest bölgede elde edilen kâr ve iratlar Türkiye dahil istenilen herhangi bir ülkeye, kambiyo mevzuatına uygun olarak, vergilendirilmeden serbestçe transfer edilebiliyor.

6) Gümrük vergisi muafiyeti

Serbest Bölgelere giren mallar gümrük vergisinden muaftır.

7) KKDF muafiyeti

Kabul kredili ithalatlarda uygulanan yüzde 3 oranındaki Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu serbest bölge içinde uygulanmıyor.

8) Ucuz enerji kullanımı

Serbest Bölgelerde elektrik ve yakıt KDV’den muaf olduğu için, ucuz enerji kullanımı sağlanıyor.

ÖZEL HESAP ÖZETİ NEDİR?

Serbest bölgeler, 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu kapsamında ve buna bağlı olarak Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği ile diğer alt mevzuat düzenlemeleri uyarınca, ülkemizdeki gümrük ve vergi uygulamaları ile eşgüdüm halinde yürütülmektedir.

Üretim ruhsatlı kullanıcılardan; yurtdışından serbest bölgeye mal girişinde malın CIF bedeli üzerinden binde 1; serbest bölgeden Türkiye’ye olan mal çıkışlarında malın FOB bedeli üzerinden binde 9 oranında Özel Hesap ücreti alınır.

Konu hakkında daha fazla bilgi almak ve yasal mevzuata ulaşmak adına; Türkiye Cumhuriyeti Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği ve Mevzuatına bu linki ziyaret ederek ulaşabilirsiniz.